Sự tích con Giao Long hay thần Chung Chính Đai Vương

Ngày xưa, không rõ có phải là Long Vương hay bộ hạ của Long Vương. Chỉ biết rằng thần muốn gửi gắm con mình cho một người trần nuôi dưỡng.

Lúc bấy giờ tại xã Khúc Phụ, Thổ Bình, châu Chiêm Hoá thuộc tỉnh Tuyên Quang nay thuộc thôn bản Cuống, xã Minh Quang, Chiêm Hóa, Tuyên Quang (miền Bắc Việt Nam), có một bà lão goá, không có con cái. Bà ở thôn Mô Cuống, sống mưu sinh hàng ngày bằng nghề bắt tôm bắt cá ở thác Cuống.

Một ngày kia, khi đang bắt tôm cá, bà lão trông thấy một quả trứng màu trắng, to gần bằng trứng gà. Ban đầu bà thấy sợ, bèn nhặt trứng vứt ra xa nhưng rồi hai ba lần khác, bà lại gặp quả trứng này ở nơi khác. Biết là có thần thánh hiển linh, bà bèn đem về nhà, cho gà ấp.

Sau đó ít lâu, quả trứng kì lạ này nở ra một con vật thân dài, tựa như con lươn, nhỏ băng cái tăm. Bà bèn bỏ nó vào bát để nuôi, rồi chuyển vào một chum nước. Con vật lớn rất nhanh. Bà lão đưa nó qua một cái vại. Khi nó lớn chật vại. Bà đem thả nó xuống suối Mô Cuống, mới hay đó là con Giao Long. Từ đó Giao Long trở thành vị thần ngự trị cả một khúc sông dài và bảo vệ người dân sống quanh đó, người dân gọi là thần Cuống.

Giao Long này sắc trắng, thuộc loài thuỷ tộc, nhưng thỉnh thoảng nó lại hoá thành người, nói được tiếng người Giao Long rất có hiếu, nó gọi bà lão là mẹ nuôi, và bắt tôm bắt cá nuôi bà. Nhờ vậy, mỗi lần đến kỳ cúng giỗ, bà lão đến bên giòng nước gọi tên:

- Cuống, Cuống.

Khi thấy con Giao Long trồi đầu lên mặt nước, bà bảo:

- Ngày mai nhà có giỗ, con nhớ bắt cho mẹ một ít cá.

Giao Long lập tức vâng lời, bắt nhiều cá để lên bờ cho mẹ nuôi đến lấy về. Bao nhiêu người ăn, số lượng cá cũng đủ.

Về sau, có một con Giao Long khác, sắc đen, ở giòng thác lớn Sa Hương thuộc xã Miên Hương, cách đó mấy dặm. Nó lội ngược dòng đến thác Cuống, đánh nhau với Giao Long sắc trắng, vì muốn chiếm lấy nơi này.

Cuộc giao chiến kéo dài ba ngày, chưa rõ con nào thắng. Bỗng thấy Giao Long trắng chạy về nhà cầu cứu mẹ nuôi, nói với bà hãy đến dòng thác giúp nó một tay. Nó dặn:

- Khi nào thấy thân hình đen trồi lên mặt nước, thì mẹ lấy dao mà chém.

Bà lão nghe lời, hôm sau, giờ ngọ, ra bờ thác, cầm theo một con dao dài và sắc bén. Bà hốt hoảng thấy 2 con Giao Long đang đánh nhau, quậy đục cả mặt nước. Bà cầm dao chờ sẵn, khi thấy thân hình đen nổi lên mặt nước liền chém xuống thật mạnh. Nhưng chẳng may, lại chém nhầm con Giao Long trắng.

Con vật trồi lên, rên xiết:

- Mẹ ơi, mẹ đã chém lầm vào bụng con rồi. Số mệnh con phải chịu như vậy, xin mẹ đừng thương tiếc con.

Nói xong, Giao Long trắng biến mất. 3 ngày sau, xác nó nổi lên ngay chỗ ấy. Dân trong vùng trông thấy, vớt xác Giao Long đem về chôn ở vách núi trước nhà bà lão.

Ngày nay, mộ Giao Long vẫn còn. Người ta lập mộ Giao Long thành một cái đền và đặt tên là đền Chung Chính Đại Vương hoặc là đền thờ thần Cuống, được người dân sùng bái. Cứ mùng một và mười lăm âm hàng tháng người dân kéo đến thắp hương và cúng tế Giao Long ở đền, đặc biệt là vào dịp tháng hai, dân ở bốn xã vùng này kéo tới cúng tế Giao Long rất đông. Có người còn kể khi ông thầy cúng tế, thì bất kỳ những ai thành tâm thì thần Chung Chính Đai Vương sẽ cho người dân được như ý muốn.