Hùng Vương truyền đến đời vua thứ mười tám thì có một người con gái tên gọi là Mỵ Nương, sắc đẹp tuyệt trần. Mỵ Nương được vua cha thương yêu rất mực. Nhà vua muốn kén cho nàng một người chồng thật xứng đáng.

Đây là một truyền thuyết đặc sắc trong kho tàng truyện cổ Việt Nam, kể về chàng trai kỳ lạ tên Kỳ - người được dê rừng nuôi, chim trời che chở, cứu sống Tiểu Long Hầu và được ban tặng sách ước gì được nấy.
Từ một tiều phu nghèo, Kỳ trở thành vị thần đứng đầu trong bộ Tứ Bất Tử - Sơn Tinh, cai quản núi Tản Viên hùng vĩ, cứu dân giúp đời. Đây cũng là tiền đề cho truyền thuyết nổi tiếng Sơn Tinh - Thủy Tinh sau này.

Trong truyền thuyết “Sự tích núi Chẹ và núi Chẹ Đồng”, chúng ta được chứng kiến cuộc phục kích táo bạo của Thủy Tinh nhằm cướp lại công chúa Mỵ Nương. Nhưng Sơn Tinh không chỉ kiên cường chiến đấu, mà còn đắp nên hai trái núi hùng vĩ để ngăn giặc - núi Chẹ và núi Chẹ Đồng ngày nay.

Quá tức giận sau khi không cưới được công chúa Mỵ Nương, Thủy Tinh tiếp tục kéo đại binh thủy quái tấn công núi Ba Vì. Nhưng Sơn Tinh đã bày mưu lập kế, vừa chiến đấu vừa xây dựng trận địa đồi núi và đánh tan quân giặc bằng trí tuệ và lòng quả cảm.

Truyền thuyết nói về Mẫu Thượng Ngàn, con gái của Sơn Tinh (tức Tàn Viên Sơn Thánh) và công chúa Mỵ Nương (trong truyền thuyết Sơn Tinh - Thủy Tinh cùng cầu hồn Mỵ Nương, con gái vua Hùng).

Trong tâm thức dân gian người Việt, từ xa xưa, Tản Viên là một trong bốn vị Thánh bất tử (Tiên Dung - Chử Đồng Tử, Gióng, Tản Viên). Đây là vị Thánh biểu đạt cho những khả năng to lớn của cộng đồng trong lao động sáng tạo ra nguồn của cải vô tận và trong chiến đấu chống thiên tai (lũ lụt) để bảo vệ cuộc sống chung.