Hộ quốc phu nhân
Hồ ly tinh có thiện và ác rạch ròi. Hồ ly thường được hình dung trong các câu truyện là loài yêu quái độc ác, chuyên hại người (như truyện Cửu vĩ Hồ tinh). Tuy nhiên cũng có những caai truyện cho thấy loài hồ ly là những sinh vật tốt thậm chí là biểu tượng của điềm lành, nơi nào có hồ ly là thiên hạ thái bình. Tiêu biểu như vị Hộ quốc phu nhân, được nhắc tới trong một thần tích về vua Lê Thái Tổ, được Phạm Đình Hổ chép lại trong tập "Vũ trung tùy bút”:
Truyền thuyết kể rằng thời quân Lam Sơn chưa mạnh, Lê Lợi bị đánh bại, tướng sĩ chạy tan tác mỗi người một nơi. Bị quân Minh đuổi, Lê Lợi trốn vào rừng, trông thấy xác một cô gái chết trên bãi cỏ. Ông rút gươm đào tạm một cái huyệt chôn cô gái và cầu khấn người chết phù hộ để thoát nạn. Vua khấn rằng: "Nàng mà phù hộ cho ta chạy thoát, thì ngày sau tất sẽ báo đền".
Khi quân Minh đuổi theo gần đến nơi, vua bèn nhảy vọt vào bụi rậm. Quân Minh xuýt chó săn để sục sạo tìm cho bằng được, chó cứ sủa vào bụi rậm. đâm bừa ngọn giáo vào trong, trúng đùi Lê Lợi. Ông vội lấy vạt áo chùi vết máu ở mũi giáo. Quân Minh rút giáo ra không thấy gì nhưng chó vẫn sủa. Quân Minh định dùng lửa đốt cây thì trong gốc cây có con cáo trắng chạy ra, chó săn bèn đuổi theo. Quân giặc nổi giận, chém chết ngay con chó mà nói: "Ta nuôi mày có phải chỉ dùng đi săn cáo đâu". Nói rồi, kéo đi. Vua thoát nạn. Về sau, vua Lê lấy được thiên hạ, mới lập một ngôi đền ở chỗ ấy, sắc phong cho người con gái ấy là Hộ quốc phu nhân".
Lê Lợi thoát nạn, cho rằng linh hồn người con gái đã chết hóa thành cáo cứu mình. Ông đến nấm mộ cô gái vái tạ. Sau này lên ngôi vua, ông truy tặng cô gái là Hồ ly phu nhân.
Cụ thể cho truyền thuyết trên, thần tích đền Mẫu Thượng cho biết trong một trận đánh Lê Lợi bị giặc đuổi tới khu vực Đồng Giao - Tam Điệp thì gặp xác một người phụ nữ đã bị mối xông, vua vội lấy đất lấp mà không để ý quân giặc đã đuổi tới gần. Tình thế cấp bách vua vội nấp vào gốc cây đa rất to ở gần đó. Giặc có con chó săn rất giỏi tìm người, trận đánh nào chúng cũng cho chó đi theo và chưa khi nào nó tìm sai. Đến gần gốc cây đa nơi vua Lê Lợi đang nấp, bất ngờ từ trong gốc đa có một con cáo chạy ra, đánh lạc hướng quân địch; nhờ vậy vua Lê Lợi được cứu. Vua cho rằng chính vong hồn của người phụ nữ vừa được nhà Vua lấp đã hoá thành con cáo để cứu mình nên cho quân lập đền thờ đặt hiệu cho cô gái là "Bạch Diện Sơn Tinh công chúa” để ghi nhớ ơn cứu mạng. Từ đó nhân dân trong vùng Tam Điệp truyền tụng nhau và đến đây lễ rất đông, đền thuộc địa phận thôn Tân Thượng xã Quang Sơn nên thường gọi là đền Mẫu thượng, hiện nay vẫn còn ở thành phố Tam Điệp.
Cuối thế kỷ XVIII, Phạm Đình Hổ xác minh việc nhà Lê trung hưng đã làm tượng thờ ân nhân của Lê Thái Tổ trong sân triều đình Lê - Trịnh:
"Đời Lê từ khi quyền chính về cả chúa Trịnh thì những buổi chầu ở trong nội điện cũng không ngăn cấm gì mấy. Ta khi nhỏ thường hay vào sân rồng, thấy bên võ ban có đặt pho tượng "Hộ quốc phu nhân". Tượng ấy đầu người thân hồ ly, dáng rất đẹp, hình dung một thiếu nữ búi tóc, cài trâm. Ta lấy làm lạ, khi trở về có hỏi đấng tiên đại phu ta,...".
Xem ngay truyện hay khác
- Anh chàng nghèo khổ (Tạo lúc: 05/03/2015)
- Sự tích hoa cẩm chướng (Tạo lúc: 05/03/2015)
- Chó sói và bảy chú dê con (Tạo lúc: 05/03/2015)
- Những bông hoa của cô bé Ida (Tạo lúc: 06/03/2015)
- Bình Khôi công chúa (Tạo lúc: 08/03/2015)
- Hòn vọng phu (Tạo lúc: 08/03/2015)
- Cây thông (Tạo lúc: 11/03/2015)
- Cô bé tí hon (Tạo lúc: 11/03/2015)
- Chú thợ may nhỏ thó can đảm (Tạo lúc: 12/03/2015)
- Gã thợ xay nghèo khó (Tạo lúc: 12/03/2015)