Thần rắn Naga

Naga là vị thần hay một sinh vật có hình dạng là con rắn hổ mang bành chúa được thấy trước hết trong truyền thống văn hóa Hindu và sau đó rất phổ biến trong Phật thoại và trong nghệ thuật tạo hình Phật giáo ở hầu hết các quốc gia châu Á. Trong ngữ cảnh văn hóa Hán, Naga được phiên âm là Na Già, được đồng nhất với rồng/long và nó lại tích hợp với những tín niệm bản xứ để trở thành những linh vật/linh thần hàm chứa nhiều đặc điểm và tính chất phồn tạp khó có thể nói cho cùng.

Naga thường xuất hiện dưới dạng nửa người (từ hông trở lên) và nửa còn lại là dạng rắn cuộn (không biết Nữ Oa nương nương có quan hệ họ hàng gì không nhỉ?). Hầu hết Naga có màu trắng, một mặt hai tay, hai bàn tay chắp lại thành kính hoặc làm cử chỉ dâng hiến châu báu. Chúng có một, ba, năm, bảy cái mào đầu hay bảy con rắn nhỏ ngóc lên như một cái mào trên đầu Naga và những con rắn này có màu sắc tương ứng với năm đẳng cấp của Naga theo năm đẳng cấp trong xã hội Ấn Độ truyền thống

Một chủng tộc người rắn, đây là địch thủ truyền kiếp của loài chim thần Garuda trong thần thoại Hindu (thực tế là hầu hết Naga luôn làm thức ăn cho Garuda), gốc từ thiên sử thi Mahabharata, nguyên là do mối thù không đội trời chung giữa 2 loài này - vốn là anh em cùng cha khác mẹ (chi tiết tìm đọc bài về Garuda).

Naga vốn là một linh vật á thần, gốc Hindu giáo có hình tướng mặt người thân rắn, với cổ bành của loài rắn hổ mang. Theo truyền thống Hindu giáo, Naga là con của Kadru, vợ của ẩn sĩ Kasyapa. Kadru đã sinh ra 1.000 quả trứng và nở ra 1.000 con rắn, nhằm mục đích tạo nên cộng đồng dân cư cho cõi Patala, tức cõi âm, dưới mặt đất gọi là Naga-loka đặt dưới sự thống trị của các Naga Chúa (Nagaraja).

Về kẻ thù truyền kiếp của loài Naga là loài chim Garuda (thường được gọi là chim cánh vàng/ kim sí điểu trong kinh văn Phật giáo). Qua một cuộc đánh cược dại dột, Vinata trở thành nô lệ cho chị của mình là Kadru, Garuda buộc phải tuân theo mệnh lệnh của các Naga. Mặc dù phục tùng loài Naga nhưng Garuda luôn nuôi mối thù hận và những đố kỵ đã tích tụ lại khiến Garuda không thể buông bỏ. Garuda đã cầu xin đám Naga cách thoát khỏi kiếp nô lệ cho mẹ mình. Đám Naga đã buộc Garuda đem thuốc trường sinh amrita cho chúng để đổi lấy sự tự do.

Garuda đánh cắp thuốc trường sinh của chư thần mang về để đáp ứng điều kiện do các Naga đưa ra. Thần Vishnu đã đuổi theo Garuda để đoạt lại thuốc trường sinh và Garuda trong lúc chạy trốn đã làm rơi một số giọt amrita trên đám cỏ kusha. Các Naga liền đổ xô ra liếm lấy thuốc trường sinh dính trên lá cỏ. Do đó, lưỡi chúng bị cạnh sắc của cỏ kusha chẻ làm đôi, dấu vết còn đến ngày nay, từ đó, Garuda vẫn coi loài Naga là kẻ thù và luôn tìm cách bắt chúng để ăn.

Naga là từ chỉ con đực, còn con cái là Nagini. Chúng là giống loài đẹp đẽ và có sức mạnh, có thể ở trong dạng rắn, nửa người nửa rắn hoặc hình dạng con người tùy thích. Ở nhiều tài liệu, người ta thường nhầm lẫn Naga là rồng, dần dà mọi người cũng đồng ý với quan điểm đó và xếp chúng vào một nhánh phụ của loài rồng.

Cả tộc Naga sinh sống trong một cung điện nguy nga dưới lòng đất nhưng chúng được cho là sinh vật cai quản sông hồ, biển và đồng thời cũng là những kẻ canh giữ kho báu. Theo truyền thuyết thì mỗi khi thần Brahma thấy trần gian quá đông người sẽ sai những Naga đi cắn chết những kẻ độc ác hoặc những con người yểu mệnh số sắp phải chết để giảm bớt dân số (WTF, Thanos, Is that you?).

Nhìn chung, đối với con người, Naga là một sinh vật linh thiêng và có ích, bảo vệ sông ngòi, đem mưa giúp mùa màng bội thu... tuy vậy khi Naga nổi giận (thường là do con người làm ô nhiễm sông hồ), chúng có thể gây ra lũ lụt và bệnh dịch để cảnh cáo chúng ta.

Trong đạo phật

Trong sự tích kể về cuộc đời của đức Phật Thích Ca Mâu Ni cũng có liên quan đến hình tượng rắn Nagar. Lúc hoàng hậu Maya hạ sinh ngài tại vườn Lâm Tì Ni, Thái tử Tất Đạt Đa được một vua rắn Nagar chín đầu phun nước tắm, điển tích này được người Trung Hoa mô tả bằng đề tài điêu khắc là hình tượng chín con rồng bao quanh Đức Phật sơ sinh, mà người ta quen gọi là "Tượng Cửu Long".

Theo phật giáo Khmer, rắn thần Naga là loài vật linh thiêng và gắn liền với phật giáo Khmer. Sự tích về cuộc đời đức phật cũng có rất nhiều chi tiết liên quan đến loài vật này. Khi thái tử Tất Đạt Đa thành đạo ngồi thiền gần bờ sông Much Cha Linh, khi ấy trời nổi cơn giông gió, mưa to nước dâng cao, một chúa rắn Naga bảy đầu xuất hiện đến gần đức thế tôn và cuộn thân mình lại làm vách ngăn nước và lấy đầu mình làm mái che mưa cho đức phật.

Trong kinh Maha sát đầu, lúc Phật hạ thế, có con rắn 9 đầu phun nước thơm tắm cho Đức Phật. Vào tuần thứ 6, sau khi thành đạo, bỗng nhiên có trận mưa to, gió lớn, trời tối sầm sập, mây đen kéo đến, mãng xà vương Mucakinda từ ổ chui ra, uốn mình quấn quanh Phật để bảo vệ cho Ngài. Đầu rắn bạnh ra che mưa cho. Vì thế, mưa gió không ảnh hưởng đến quá hình tu luyện. Ngày thứ 7, khi trời quang, mây tạnh, rắn thần rời bỏ Đức Phật, hóa thân thành một thanh niên tuấn tú, khai sáng cho.

Một câu chuyện khác lại kể rằng, rắn Nagar chính là vị thần Hộ pháp canh giữ viên ngọc của mọi điều ước và câu chuyện kể về sự tích Bảy ngày tu đầu tiên của Phật. Trong thời gian tu khổ hạnh dưới cội Bồ Đề thì mưa gió nổi lên, nước dâng cao ngập cả chỗ ngồi thiền và có một vị vua rắn Nagar liền bò ra khỏi nơi trú ẩn của mình, lấy thân cuốn lại thành bảy vòng tròn như bảo tọa cho Phật ngồi nhập định khỏi bị ngập nước và vươn cao 7 chiếc đầu phình to ra tạo thành cái táng che chở cho Phật

Theo phật thoại khác thì có một chúa rắn Naga vì sùng bái phật giáo nên hóa thân thành một vị Sa Di và sinh hoạt tôn giáo như các vị Sa Di khác. Đức phật biết và mời vị chúa rắn Naga lại bảo việc tu hành ngoài loài người ra, không có loại động vật nào tu thành chính quả cả, vì thế nhà ngươi không nên bỏ công phí sức. Naga mới thỉnh cầu nếu sau này có người nào xuất gia xin hãy gắn tên cho họ trước khi làm lễ xuất gia. Đức thế tôn đồng ý và từ đó những người chuẩn bị xuất gia được gọi là Naga.

Người Khmer

Có rất nhiều truyền thuyết nói về nguồn gốc ra đời của rắn Nagar ở Đông Nam Á. Trong đó, có truyền thuyết lập quốc của người Khmer. Quốc vương Kampu và Hoàng hậu Nagar con gái của vua rắn Nagar cùng nhau sáng lập và xây dựng nên đất nước Campuchia. Từ đó, hình tượng rắn Nagar được xây dựng khắp nơi tại các ngôi chùa, cổng chùa và đền thờ, với ý nghĩa là vị thần canh giữ chốn thiêng liêng và là loài có khả năng bảo vệ nguồn nước Các vị vua Khmer thì tin mình đã giao phối với một Nagini xinh đẹp để duy trì dòng dõi hoàng gia. Trong Chân Lạp phong thổ kí, Châu Đạt Quan viết rằng: hàng đêm quốc vương đều có đến ngủ với một nàng tiên rắn.

Hồi còn trai trẻ vị vua đầu tiên vương quốc Chân Lạp là Kampu rất tài giỏi, trong lần vượt biển sang đất nước của những hòn đảo, đã gặp con gái vua rắn Naga, một cô gái như nàng tiên giáng thế. Khi đó, vua rắn Naga tổ chức lễ kén rể. Kampu đã vượt qua tất cả các chàng trai trong các cuộc thi văn võ để làm chồng công chúa Naga. Vợ chồng Kampu đã kết nối các bộ lạc, lập nên vương quốc Chân Lạp. Công chúa Naga đã trở thành Hoàng hậu, các vị vua thế hệ sau khi xây dựng các cung điện, chùa chiền, các công trình tâm linh đều đắp tượng rắn Naga để thờ, xem đó là vị thần canh giữ chốn linh thiêng.