Có một điền chủ tên là Agari sống trong một khu nhà lớn. Gần ngồi nhà của lão điền chủ là hai vợ chồng người nông dân tên là Iri. Họ rất nghèo, không có tiền và cũng không có con cái.
(Đọc truyện Sự tích con khỉ)
Ngày cuối cùng của năm cũ đã đến nhưng trong nhà họ không còn thứ gì để làm bữa tiệc cuối năm. Người chồng định đi đến nhà lão điền chủ để vay một ít gạo và bột làm bánh. Nhưng vợ ông nói:
- Mình đừng hy vọng gì ở lão điền chủ keo kiệt ấy. Lão ta sẽ chẳng cho mình vay một thứ gì đâu. Nhà mình vẫn còn một ít hạt kê. Mình sẽ nghiền nó ra và nấu cháo thay cho bữa tiệc nhân dịp cuối năm.
Vừa lúc đó thần mặt trời từ trên trời xuống trần để thử lòng những người đàn ông. Người giả làm một thầy tu nghèo đi xin thức ăn và xin ngủ nhờ. Trước tiên Người vào nhà của lão điền chủ. Người nói:
- Thật là bất tiện khi tôi làm thế này, nhưng tôi không biết ngủ ở đâu đêm nay. Ông có vui lòng cho tôi ngủ lại ở đây đêm nay không?
Lão điền chủ vội từ chối:
- Ông không biết hôm nay là ngày 29 tháng 12 rồi sao? Nếu ông còn nói nữa tôi sẽ bẻ từng cái xương trên người ông ra đấy.
- Nếu đó là mong muốn của ông thì chắc đúng là như vậy - Ông thầy tu nói và rời khỏi nhà lão điền chủ.
Ông đi đến nhà người nông dân tên là Iri đó. Ông gọi từ ngoài cửa:
- Ông bà ơi, tôi là một thầy tu hành khất, hôm nay là ngày cuối năm, ông bà có thể cho tôi nghỉ lại ở đây đêm nay được không?
Vợ chồng người nông dân nói:
- Vâng, vâng mời ông vào đi. Chúng tôi không có gì để ăn chỉ có một ít cháo, ông hãy vui lòng ăn cùng với chúng tôi.
Họ vui mừng đón ông thầy tu vào nhà. Ông thầy tu nói với vợ ông lão:
- Bà hãy lấy một cái ấm nhỏ rửa sạch nó đi rồi đặt vào đấy ba cái lá, đổ đầy nước vào và bắc lên bếp lửa.
Bà lão làm theo và ngay sau đó cái ấm đầy những rau quả và gia vị. Ông thầy tu lại nói tiếp:
- Bây giờ bà hãy đem cái ấm đựng gạo rửa sạch đi.
Bà lão đem ấm đi rửa. Ông thầy tu lấy từ trong hầu bao ra ba cái lá, ném vào trong ấm rồi ông bảo bà lão đem đặt lên bếp lửa. Một lát sau cái ấm đầy ắp những hạt gạo trắng ngần. Cả ba người có một bữa tiệc cuối năm cũng không đến nỗi nào, nếu không muôn nói là tuyệt.
Ăn xong ông thầy tu hỏi hai vợ chồng ông lão:
- Ông và bà đều đã già rồi và lại rất nghèo. Vậy ông bà muốn trẻ lại hay muốn có một vài đồ vật quí giá?
Hai ông bà trả lời:
- Chúng tôi vẫn muốn trở lại thời thanh niên mười bảy mười tám ấy.
Ông thầy tu bảo họ đi lấy một cái ấm sắt khá to và đổ đầy nước nóng vào đấy. Sau đó ông lấy một ít bột vàng từ trong hầu bao và thả vào ấm nước. Xong đâu đấy ông nói với họ:
- Nào, bây giờ ông và bà hãy uống nước này cùng một lúc. Không được người uống trước, người uống sau.
Hai ông bà cùng uống thứ nước đó. Vừa uống xong họ liền trở thành chàng trai và cô gái mười bảy, mười tám tuổi. Sau đó ông thầy tu báo họ hãy vảy nước vào bếp cho tắt lửa đi rồi bà lão - bây giờ là một cô gái, đến nhà điền chủ Agari vay mấy viên than.
Bà lão đi đến nhà điền chủ Agari vay than, mọi người ở đó đều rất ngạc nhiên thấy bà lão nọ nay trẻ lại như một cô gái. Khi nghe bà kể lại mọi chuyện, điền chủ Agari thốt lên:
- Tôi đã làm một việc thật ngu ngốc! Nếu không thì ông ta đã ở lại nhà tôi và chúng tôi đã có một tài sản có giá. Hãy bảo ông ta lại đây chúng tôi sẽ để ông ta ở lại.
Bà lão trở về nhà nói lại mọi điều với ông thầy tu. Ông thầy tu vội đi đến nhà điền chủ Agari và ông hỏi:
- Ông rất giàu, ông không thiếu một thứ gì. Vậy ông còn muốn gì nào?
Lão điền chủ trả lời:
- Tôi có rất nhiều tiền, nhưng tôi muốn có nhiều hơn nữa, hãy làm cho tôi thật nhiều tiền.
Ông thầy tu nói:
- Thực ra ông không cần nhiều tiền. Nhưng tôi có thể làm cho ông trẻ lại.
Nói rồi ông thầy tu lấy từ trong hầu bao ra một ít bột đỏ và rắc vào bể tắm. Xong đâu đấy ông nói:
- Bây giờ mọi người hãy cùng tắm một lúc.
Cả nhà lão điền chủ đều nhảy vào bể tắm. Nhưng tắm xong, vợ chồng lão điền chủ thì biến thành khỉ, những đứa con biến thành chó, những người hầu biến thành mèo. Thậm chí một người hầu còn biến thành dê.
Sau đó ông thầy tu quay trớ lại ngôi nhà của vợ chồng ông nông dân nghèo. Ông nói với họ mọi chuyện và bảo họ có thể sử dụng toàn bộ tài sản, nhà cửa của điền chủ Agari.
Hai vợ chồng người nông dân đến sống ở khu nhà nọ. Nhưng tối nào họ cũng bị hai con khỉ đến quấy rầy. Họ đã định trở về túp lều của mình thì ông thầy tu lại đến. Ông nói:
- Ông bà hãy lấy hai hòn đá đen hơ nóng lên và đặt chúng ở nơi mà con khỉ vẫn đến ngồi.
Họ làm như lời ông thầy tu nói. Buổi tối hôm đó hai con khỉ lại đến và ngồi lên hai hòn đá nóng. Chúng bị bỏng đít.
(Truyện cổ tích cho thiếu nhi Cổ tích về vị thần của lũ khỉ)
Sau lần đó hai con khỉ ấy không bao giờ trở lại nữa. Ngày nay một số con khỉ có một chòm đỏ ở đít là vì chúng chính là con cháu của hai con khỉ kia. Còn hai vợ chồng người nông dân thì vẫn trẻ trung và sống trong khu nhà của lão điền chủ nọ.