Quan Hoàng Đôi

Tên húy của ông là Nguyễn Hoàng Triệu, được sắc phong Thượng Đẳng Thần, dân thường gọi là Ông Đôi hay ông Triệu Tường, vốn là con của Đức Vua Cha.

Ngài phụng mệnh Thiên Giới giáng trần làm con nhà họ Nguyễn ở Thanh Hoa. Lúc nhà Mạc yếu hèn, bạc nhược, làm việc hại dân hại nước, Ngài quy thuận vua Lê đứng lên diệt Mạc. Khi đánh nhà Mạc tháo chạy lên Cao Bằng, Ngài được phong quan trấn tại Triệu Tường làm việc an dân. Khi Ngài thác đi vua khắc tên lên bảng vàng ghi công và lập đền để hậu thế tưởng nhớ.

Thánh tích tại đền Sòng và phố Cát để lại thì Quan Hoàng Đôi ngự ở non ngàn, là một trong Tứ Vị Khâm Sai đi chấm lính nhận đồng, nhận căn số cho con nhà Tứ Phủ về sau hầu thánh. Ông là vốn là người Mán đã cùng Quan Hoàng Bảy trừ giặc cứu dân, được sắc phong Tướng Công.

Ông Đôi rất ít về đông, khi ông về mặc áo xanh thêu rồng hình chữ thọ, có nơi xem ông là một vị Quan Lớn gọi là Quan Lớn Triệu Tường và thỉnh ông ngay sau giá Quan Điều Thất.

Đền Quan Hoàng Triệu Tường, còn được gọi là đền Đức Ông, ở thôn Gia Miêu, xã Hà Long, huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa là một ngôi đền cổ linh thiêng.

Lại có quan niệm cho rằng quan Hoàng Đôi không phải là ông Triệu Tường:

-Thứ nhất: Quan Hoàng Đôi giáng trần cùng thời với quan Hoàng Bẩy bảo Hà, điều này được khẳng định trong bản văn ông Hoàng Bẩy như sau:
​
Quan Hoàng Bẩy Bảo Hà chính vị
Cùng tướng công đệ nhị Hoàng Đôi
Can qua dâu bể biến dời
Anh hùng xưa đã ra người cung tiên.

Mà theo truyền thuyết kể lại thì Quan Hoàng Bẩy giáng trần vào cuối đời Lê niên hiệu Cảnh Hưng (1740 - 1786). Thời đó khắp vùng Quy Hóa gồm Châu Thủy Vĩ và Châu Văn Bàn (thuộc Lào Cai bây giờ) luôn bị giặc vùng phương Bắc tràn sang cướp phá, giết hại dân lành. Trước cảnh đau thương tang tóc ấy, tướng Nguyễn Hoàng Bẩy được triều đình giao trọng trách khởi binh dẹp loạn vùng biên ải. Đội quân của ông tiến dọc sông Hồng đánh đuổi quân giặc, giải phóng Châu Văn Bàn và củng cố xây dựng Bảo Hà thành căn cứ lớn. Trong một trận chiến không cân sức với quân giặc, ông đã anh dũng hy sinh, thi thể ông trôi theo sông Hồng tới Bảo Hà thì dạt vào bờ. Nhân dân trong vùng đã vớt, an táng thi thể ông và lập đền thờ tại đây để ghi nhớ công đức to lớn của ông.

-Thứ hai: Quan Triệu Tường không giáng trần cùng thời với ông Hoàng Bẩy Bảo Hà. Điều này được khẳng định trong bản văn Quan Triệu Tường:
​
Việt sử chép đời Lê Thái Tổ
Đức Nguyễn Kim phò chúa an dân
Sinh ông Hoàng Triệu trung thần
Đã hay kinh sử lại nhuần binh thư
...
Quan Triệu ngài vâng lệnh bài sai
Đề binh mã ra ngoài Bắc trấn
Vận thần toán bày binh bố trận
Mạc thế cùng chiếu cuốn thu quân
Nẻo Cao Bằng, Mạc chúa ẩn thân.

Trước hết có thể thấy về sự tích thì ông Hoàng Triệu là con trai của Nguyễn Kim (1468 – 1545), ông tham gia vào công cuộc Phù Lê Dẹp Mạc ở những giai đoạn khi nhà Mạc rút lên Cao Bằng cát cứ, giai đoạn lịch sử này ứng với khoảng thời gian những năm 1620. Và cho đến khi nhà Mạc thực sự chấm dứt thì cũng chỉ vào năm 1677. Như vậy xét về mặt lịch sử Quan Hoàng Triệu phải giáng trần trước Quan Hoàng Bẩy Bảo Hà, không thể là anh em của Quan Hoàng Bẩy Bảo Hà được. Do vậy nếu coi Quan Hoàng Triệu là Quan Hoàng Đôi thì sẽ không phù hợp như trong bản văn ông Hoảng Bẩy:
“Cùng tướng công đệ nhị Hoàng Đôi
Can qua dâu bể biến dời”​

- Thứ ba: Dựa trên quan điểm về Tín ngưỡng Tứ Phủ thì vị trí thứ hai trong hệ thống thần linh sẽ thuộc về Nhạc Phủ, ví dụ như Quan đệ nhị, Chầu đệ nhị, Cô đôi, Cậu đôi. Vậy thì Quan hoàng đôi phải thuộc về Nhạc phủ, tuy nhiên lịch sử về Quan Triệu Trường cũng như đền thờ của ngài lại cho thấy ngài không thuộc về Nhạc phủ. Đây là một lý do nữa để khẳng định Quan Triệu Tương không phải là Quan Hoàng Đôi.

Như vậy quan Hoàng Đôi thực sự là người Mán, đền thờ ở Cẩm Phả. Ông tham gia trận đánh trên thượng ngàn và đền thờ của cũng được thờ ở trên vùng thượng ngàn cùng với ông Hoàng Bảy, như vậy ông thuộc Nhạc Phủ (ngôi đệ nhị) là hợp lý. Trong bản văn ông Hoàng Đôi cũng nhắc đến địa danh Bảo Hà, điều này cho ta sự liên hệ tới quan Hoàng Bẩy Bảo Hà, dưới đây là bản văn ông Hoàng Đôi:
​
Bảo Hà coi chốn rừng xanh
Thổ Nùng Thổ mán phục tình làm tôi
Sắc phong chính hiệu Hoàng Đôi
Mười hai cửa bể mọi nơi đi về.