Lão hải thần già nua Proteus

Thần Proteus, là một lão hải thần già nua có biệt tài tiên tri, tỏ tường mọi việc quá khứ vị lai, lại có khả năng biến hóa khôn lường. Ông là con trai của thần Poseidon và người mẹ không rõ lai lịch, mà thậm chí có khi Poseidon cũng không nhớ nổi là bóng hồng phương nào nữa. Theo Homer (Odyssey iv: 355), hòn đảo Pharos nằm ngoài khơi bờ biển của Đồng bằng sông Nile, Ai Cập là quê hương của Proteus. Proteus ngự đấy và được phụ vương giao cho công việc hàng ngày chăn nuôi đàn hải cẩu.

Proteus có vợ là nàng Psamathe (một nàng tiên đại dương Nereid), cùng nhau họ sinh được một con trai là chàng Theoklymenos và một con gái là tiên nữ Eidothea. Cô con gái rất là quý hóa, có lần gặp dũng tướng Menelaus trên đường trở về sau cuộc chiến thành Troy, đoàn thuyền của anh ta đang bị lạc lối và cạn kiệt lương thực. Thương cảm với người đàn ông, nàng Eidothea hướng dẫn Menelaus cách bắt cóc ông bố để hỏi đường, nàng chỉ bảo rất nhiệt tình và chi tiết. Cuối cùng Menelaus bắt được Proteus khi ông đương chăn đàn hải cẩu, dù cho biệt tài biến hóa thành đủ giống loài (một con sư tử, một con rắn, một con báo, một con lợn, thậm chí nước hoặc cây) của Proteus gây khó dễ cho anh không ít. Proteus đành chịu thua và phải giải đáp mọi thắc mắc của Menelaus, thông báo thêm cho Menelaus rằng anh trai của anh ta Agamemnon đã bị sát hại khi trở về nhà, rằng Ajax bé đã bị đắm tàu ​​và bị giết, và rằng Odysseus bị mắc kẹt trên Đảo của nữ thần Calypso.

Theo Virgil trong Georgic thứ tư, vào một hôm bầy ong của Aristaeus, con trai của Apollo, tất cả đều chết vì bệnh. Aristaeus tìm đến mẹ của mình, Cyrene, để được giúp đỡ; cô nói với anh rằng Proteus có thể cho anh biết cách ngăn chặn một thảm họa, nhưng sẽ chỉ làm như vậy nếu bị ép buộc. Aristaeus phải túm lấy Proteus và giữ thật chặt, bất kể thần sẽ biến hóa thành gì. Aristaeus đã làm như vậy, và Proteus cuối cùng đã chịu khuất phục và nói với anh ta rằng cái chết của những con ong là một hình phạt cho cái chết của Eurydice. Để sửa đổi, Aristaeus cần phải hiến tế 12 con vật cho các vị thần, để xác ở nơi hiến tế và 3 ngày sau mới trở lại. Anh ta làm theo những chỉ dẫn này và khi quay lại, anh ta tìm thấy trong một trong những cái xác có một đàn ong mà anh ta đã mang đến hầm chứa của mình. Những con ong không bao giờ bị bệnh tật nữa.

Cũng có những truyền thuyết liên quan đến Apollonius of Tyana nói rằng Proteus tự hóa thân thành triết gia thế kỷ thứ nhất. Những truyền thuyết này được đề cập trong tác phẩm tiểu sử thế kỷ thứ 3 Cuộc đời của Apollonius of Tyana.