Baba-Yaga

Baba-Yaga - Mụ phù thủy đầm lầy, sống trong căn nhà có chân gà và thích ăn thịt người

Thân thế

Baba-Yaga được mô tả là một mụ phù thủy có khuôn mặt gớm ghiếc, đặc biệt là cái mũi dài và dáng lưng còng. Nhân vật này ưa sống ở những nơi ẩm thấp như đầm lầy, rừng sâu, hay thậm chí là núi cao khuất bóng cây...

Nổi tiếng cả về sự độc ác lẫn khôn ngoan của mình, Baba Yaga còn được miêu tả là một mụ phù thủy ham ăn thịt người. Mụ hay đi bắt trẻ con về ăn thịt và thường xuất hiện cùng lúc với một trận cuồng phong.

Khác với hình ảnh phổ biến về những mụ phù thủy cưỡi chổi, Baba Yaga lại ngồi trong một cái cối và cầm theo một cái chày (hoặc đôi khi cả một cây chổi nữa) để bay trong không trung. Ngôi nhà của Baba Yaga cũng hết sức đặc biệt. Nó là một túp lều gỗ có hai cái chân gà làm đế. Khi hai cái chân gà này "đi lại", ngôi nhà của Baba Yaga cũng di chuyển theo. Các câu chuyện cổ tích còn kể rằng, nhà của Baba Yaga được bao quanh bởi một hàng rào làm bằng xương những người bị mụ ăn thịt. Quanh nhà, mụ nuôi một bầy chó dữ và một con mèo đen.

Tuy độc ác và tàn bạo, song Baba Yaga đôi khi cũng giúp đỡ những người anh hùng trong các câu chuyện cổ tích. "Nàng Vasilisa xinh đẹp" là một trong những truyện cố tích nổi tiếng nhất của Nga, mà trong đó đề cập đến sự xuất hiện của Baba Yaga.

Vasilisa là một cô bé mồ côi mẹ, phải sống với dì ghẻ và những người con độc ác của mụ ta. Một ngày, mẹ kế Vasilisa sai cô bé đến nhà của Baba Yaga để xin lửa nhằm hại chết cô. Đến nơi, Vasilisa bị Baba Yaga bắt phải làm việc nhà cho mụ, nếu không sẽ bị giết. Được người mẹ đã mất phù hộ, Vasilisa đã hoàn thành hết những việc được giao. Hài lòng, Baba Yaga cho phép cô bé trở về và được cầm theo "cây đèn đầu lâu" để thắp sáng. Ánh sáng từ cây đèn này thiêu cháy người mẹ kế độc ác của Vasilisa thành tro bụi.

Nguyên mẫu

Tên của Baba-Yaga gồm có 2 thành tố. Baba trong hầu hết ngôn ngữ Slavơ cổ điển nghĩa là "bà già" hay "bà" (nội, ngoại);  Thuật ngữ liên quan đến thành tố thứ hai trong tên, Yaga, xuất hiện trong nhiều ngôn ngữ Slavo; jeza trong tiếng Serbo-Croatia là rùng mình, jeza trong tiếng Slovenia là giận dữ, jězě trong tiếng Séc cổ là mụ phù thủy, jezinka trong tiếng Séc hiện đại là nữ thần cây, jędza trong tiếng Ba Lan cũng là mụ phù thủy.

Hình tượng trong văn hóa – nghệ thuật

Baba Yaga (Iaga baba) được nhắc đến lần đầu vào năm 1755 trong cuốn Rossiiskaia grammatika (ngữ pháp tiếng Nga) của Mikhail Lomonosov. Trong sách của Lomonosov, Baba Yaga được đề cập 2 lần trong tiếng Slavơ cổ. Lần thứ 2 Baba Yaga xuất hiện trong danh sách thần thoại Slavơ và được phỏng đoán có trong thần thoại La Mã.

Baba Yaga làm xuất hiện tính ngữ "chân toàn xương" (Baba Iaga kostianaia noga), và khi ở trong nhà của mình, mụ thường ở bên bếp lò. Baba Yaga có cái mũi chúc xuống sàn nhà. Đặc biệt, một vài người kể chuyện còn cố ý nhấn mạnh về sự kinh tởm của cái mũi, bộ ngực, mông và chỗ kín của mụ.

Trong một vài câu chuyện về bộ ba Baba Yagas, còn có những người chị em gái của mụ, chung nhau một cái tên.
Ví dụ:  "The Maiden Tsar" tuyển chọn thế kỉ 19 bởi Aleksandr Afanasyev thì Ivan, con trai của một thương gia đẹp trai nói đến một trong 3 mụ Baba Yaga trong truyện: Chàng đi lên phía trước... và cuối cùng đến một căn lều nhỏ; Chàng đi vào và thấy Baba Yaga với đôi chân xương xẩu.

"Thật là xấu hổ", mụ nói, "chưa bao giờ có mùi vị Nga ở đây, mà tự nó dẫn xác đến. Mi tự tới đây hay bị buộc phải tới hả thằng nhóc?"

"Thường thì do tôi tự tới, nhưng lần thứ 2 thì tôi bị bắt phải tới! Baba Yaga, bà có biết vương quốc thứ 10 ở đâu không?"

"Không, ta không biết", mụ nói, và bảo chàng tới gặp người em gái thứ hai của mình, người đó có thể biết.
Ivan bước vào trong căn lều nhỏ giống như căn lều lúc trước. Mụ Baba Yaga lại nói như vậy với chàng và hỏi lại câu hỏi như thế, còn Ivan hỏi lại với câu hỏi như thế. Mụ Baba Yaga thứ hai lại chỉ cho chàng đến chỗ người em gái thứ 3 và dặn nếu bà ta nổi giận với chàng và muốn ăn thịt chàng, hãy lấy 3 sợi tóc từ bà ta và hỏi xin phép thổi chúng đi. Thổi cái thứ nhất nhẹ nhàng, cái thứ 2 mạnh hơn và cái thứ 3 mạnh nữa. Ivan cảm ơn mụ và tiếp tục lên đường.