Sự tích Ông Địa

Ngày trước, người dân đất Việt vốn sống nhờ nông nghiệp là chủ yếu. Nông nghiệp lại phụ thuộc nhiều vào các yếu tố tự nhiên như đất đai, khí hậu, thời tiết... Mà trong đó phải kể đến đất đai. Có thể nói đó là điều kiện cơ bản nhất để tạo nên vạn vật trên thế gian, giúp con người được sống sung túc và ấm no. Chính vì vậy mà Thổ Thần, hay còn gọi là Thần Đất luôn là một vị thần được cư dân làm nông sùng bái trước nhất.

Sử sách ghi lại cho biết, Nam Bộ vốn là vùng đất mới, khi đặt chân đến vùng đất này thì nó vẫn là vùng nê địa, đầm lầy, cỏ rậm rừng hoang, tràn đầy thú dữ... Tất cả mọi thứ ở đây đều lạ lẫm với con người, thế nên cả tiếng cá quẫy nước, tiếng chim gọi bầy hay tiếng gầm rống của cọp, tiếng gió gào rít qua cành lá đều làm cho họ cảm thấy sợ hãi.

Có câu rằng: "Tới đây nơi xứ lạ. Chim kêu cũng sợ, cá vùng cũng ghê."

Dân chúng tới vùng Nam Bộ này lúc đó đều cho rằng nơi đây, từ con sông, khu rừng, vùng đất... mọi thứ đều do các vị thần linh cai quản. Vì muốn yên ổn sinh sống và làm ăn nên họ hô hào nhau làm lễ khấn vái, cầu cúng đủ kiểu cho các vị thần mong thần phù hộ để họ được ấm no, bình an và hạnh phúc.

Chính bởi lẽ đó nên Thổ Địa rất được dân chúng tôn thờ và sùng kính hết mực. Tất cả đều xem thần Thổ Địa là vị thần luôn bảo hộ từng thửa ruộng, từng mảnh vườn của họ.

Nói tới hình tượng của Ông Địa nơi Nam Bộ, những tượng cùng tranh vẽ về Ông Địa thường sẽ là một người trung niên, tướng tá mập mạp, có chiếc bụng bự, lại có vú lớn, còn miệng thì lúc nào cũng cười ha hả, tay thì mang quạt, tay kia thì cầm theo điếu thuốc... nhìn rất phương phì, đầy chất hào sảng và phong thịnh. Hơn nữa nó cũng mang nét gì đó rất hài hước. Điều đó cũng là một điểm đặc trưng của tính cách người dân Nam Bộ.

Dân Nam Bộ vẫn thường tin vào thần linh, tuy vậy không phải lúc nào họ cũng tuyệt đối hóa việc thờ phụng. Những khi họ tin Ông Địa thì họ thờ cúng, khấn vái quanh năm suốt tháng. Nhưng những lúc mùa màng gặp thất bát, thua lỗ trong buôn bán, họ tới cầu vái Ông Địa rất nhiều, nếu không thấy cuộc sống của mình khấm khá lên chút nào, họ vẫn sẵn sàng mang Ông Địa bỏ ngoài gốc cây, vứt vào hốc đá, thậm chí quẳng luôn xuống dưới sông.

Có lẽ vì thế mà ở Nam Bộ, khoảng cách giữa Ông Địa với con người dường như rất là ngắn. Ông hệt như vị thần chốn dân dã gần gũi và gắn liền với cuộc sống chốn nhân gian.

Vì thế mà giai thoại nói về Ông Địa nhiều không sao kể xiết. Tất cả đều là do nhân dân tự sáng tác, mục đích chính là giải thích cho những đặc điểm hình thể của Ông Địa cũng như lí giải một số hiện tượng, sự việc kì lạ trong đời sống thường ngày của mình.

Một trong số giai thoại đó phải kể đến chuyện "Sự tích Ông Địa bụng bự", chuyện như sau:

Ngày xửa ngày xưa, lúc đó Ông Địa vẫn có cái bụng giống như người bình thường. Ngày đó ông có kết thân cùng Hà Bá. Ở vùng đó có mụ góa phụ, mụ ta tính tình thì chua ngoa vô cùng, nhưng lại có được một người con gái vô cùng xinh đẹp. Phải nỗi mụ này có cái tật, mỗi khi mở miệng chửi con là y rằng sẽ có mấy câu đầu lưỡi là:

– Má mày Hà Bá!

Khi nghe được thì Ông Địa buồn cười lắm. Sau đó ông tìm đến chỗ Hà Bá, nửa đùa nửa thật mà nói:

– Anh thật tốt phước đấy Hà Bá ạ! Nơi này có người ngày nào cũng có một người kêu gào muốn hiến cô con gái xinh đẹp của mình cho anh.

Thấy Ông Địa nói vậy, Hà Bá tin là thật, hớn hở bảo rằng:

– Thiệt vậy chớ? Ai thế? Anh làm mai liền dùm tôi nghe không?

Nể giao tình đã lâu, Ông Địa gật đầu đồng ý.

Ngày hôm sau, lúc trời vừa sáng thì Hà Bá đã tới kêu Ông Địa dẫn mình đi. Khi đến trước cổng nhà của mụ góa kia. Vì trời vẫn sớm nên con gái mụ ta chưa ngủ dậy, chỉ có bà mẹ đang quét dọn ở ngoài sân.

Đương lúc bà ta dọn dẹp thì có con chó cái canh nhà vẫn nằm lì chỗ đó, mụ ta đuổi mãi mà nó không chịu xê dịch thân mình. Cứ đuổi hoài không xong, nổi xung, mụ ta quay ngược cán chổi, vung lên đập cho con chó cái một đòn, miệng chửi mắng:

– Cái đồ Hà Bá!

Ngờ đâu nghe mụ ta chửi vậy, Hà Bá tức lắm, liền giơ chân đạp Ông Địa một phát rồi mắng:

– Khốn nạn! Mày lừa tao! Dám dẫn tao đến cưới con chó kia à?

Không ngờ chỉ một đạp ấy mà Ông Địa liền rơi tõm xuống dưới kinh. Chưa tính tới trường hợp này nên Ông Địa buồn cười lắm, lúc bị rơi vào giữa kinh vẫn há miệng cười ngất, vì vậy mà ông uống phải rất nhiều nước kinh. Nhiều đến mức mà cái bụng vốn bình thường của ông cứ theo đà lớn dần, cứ phình ra mãi, rồi to chình ình như ngày nay vậy.

Sử sách ghi lại cho thấy tín ngưỡng tôn thờ Thần Đất hay Ông Địa đã xuất hiện nhiều điểm khác, không giữ lại nét nguyên sơ thuở ban đầu nữa.

Trong tiềm thức của người dân Nam Bộ thì Ông Địa luôn được coi là một phúc thần, ngoài việc bảo hộ ruộng vườn, đất đai thì còn có vai trò trong việc đưa đón Thần Tài tới nhà, tức là giúp cho gia đình đó được phát tài, còn kiêm cả việc phù hộ gia chủ của gia đình bệnh tình mau lành, tìm lại được đồ mất. Vì thế nên vào sáng sớm, lúc mở cửa tiệm hay cửa nhà, gia chủ thường tăng thưởng cho Ông Địa điếu thuốc để trên tay cùng với ly cà phê bên cạnh. Nhiều lúc là cả gói thuốc ba số, cùng ly cà phê sữa béo thơm hẳn noi. Thậm chí nhiều khi còn có thêm bánh bao hay thịt heo quay...

Tín ngưỡng của dân gian coi việc thờ cúng Ông Địa là mong được buôn may bán đắt. Nhưng thực ra theo truyền thuyết trong tôn giáo ở Á Đông thì Ông Địa là một vị thần chịu trách nhiệm cai quản địa phương, cũng có thể là vị thần nhận việc bảo hộ cho các gia đình. Nếu được thăng cấp thì Ông Địa sẽ là thần bảo hộ cho người hiền lành, lương thiện, các bậc tu hành khi họ cứu thế độ dân. Nếu theo những nghĩa này, Ông Địa là vị thần mang theo sứ mạng tâm linh.

Ở một số vùng chịu sự ảnh hưởng từ văn hóa Trung Hoa thì lại gọi là Thần Tài (Mọi vật từ đất sinh ra – Tấc đất tấc vàng).

Đối với nhân dân thì Thổ Công ở trong nhà luôn là vị thần tôn kính, quan trọng nhất. Vì vậy nên bát hương của Thổ Công luôn được đặt ở vị trí chính giữa, còn bên trái sẽ đặt bát hương của bà Cô Tổ, và phía bên phải sẽ để bát hương của Gia Tiên. Lúc cúng giỗ thì đều khấn vái Thổ Công đầu tiên để xin phép người cho tổ tiên mình trở về.

Thường thì khi có chuyện liên quan đến đất cát ví như xây cất, đào ao, mở vườn, xây giống, đào huyệt, mở ruộng... thì mọi người đều làm lễ cúng cho thần này.

Trong việc cúng bái Ông Địa cũng tồn tại nhiều việc lý thú đối với người dân Việt ta. Với những người dân ở miền Nam cùng người Hoa Kiều thì khi đưa lễ cúng cho Ông Địa, họ đều bẻ một miếng ăn trước sau đó mới đem đi cúng. Việc này là bởi vì có một sự tích nói rằng Ông Địa ăn phải thức ăn có độc nên mới chết, bởi vậy ông nhận đồ ăn đều rất lo có bỏ độc. Chính vì thế những lễ cúng cho ông đều phải thử trước một miếng thì lúc đó Ông Địa mới dám dùng.

Người miền Nam là vậy, nhưng những người ở miền Bắc thì vẫn làm cúng vái như thường.

Nói sao thì Ông Địa cũng là một vị thần đã gắn liền với người dân vùng Nam Bộ từ thuở mới hình thành, cùng người dân nơi đây khai hoang lập địa gần ba trăm năm lịch sử. Vì vậy mà Ông Địa với người dân vùng Nam Bộ vô cùng thân thiết, gần gũi. Dù cho họ luôn luôn thờ phụng ông như thuở đầu, nhưng trong lòng thì ông lại là vị thần hiền lành, gần gũi, chẳng mấy khi trách ai bao giờ... Cũng theo lẽ đó mà khi họ tạc hình dáng của ông mới trở nên như thế. Hơn nữa, khi họ làm một việc gì đó hết sức mình, hay là chơi bời hết mình thì thường hay đùa vui : "Chơi cho mát trời ông Địa luôn".