Thuở ấy, vào triều nhà Trần, ở vùng đất Phúc Am, huyện Yên Ninh (nay thuộc Ninh Bình), có một gia đình họ Trương sinh hạ được cậu con trai khôi ngô, tuấn tú, đặt tên là Hán Siêu. Ngay từ thuở thiếu thời, Trương Hán Siêu đã nổi danh trong vùng với trí tuệ hơn người. Người ta kể rằng, mới lên tám, cậu đã đọc làu thông kinh Thi, kinh Thư, luận Khổng, học thấu Tam giáo. Dân làng thường kháo nhau rằng:

"Trương lang sau này ắt không chỉ là người thường, mà sẽ thành đại nhân phò vua giúp nước!"

Lớn lên trong cảnh đất nước liên miên chinh chiến, Trương Hán Siêu không chọn con đường ẩn cư như các bậc nho sĩ khác, mà sớm bước ra giúp triều đình. Ông được vua Trần Anh Tông vời vào cung, giao cho việc chắp bút các văn kiện quốc gia, rồi dần dần thăng chức tới chức Hàn Lâm học sĩ. Tuy vậy, mộng lớn trong lòng Hán Siêu không phải là vinh hoa phú quý, mà là làm rạng danh giang sơn Đại Việt.

Khi giặc Nguyên Mông tràn xuống lần thứ ba, xua hàng chục vạn quân xâm lấn bờ cõi, triều đình lâm nguy. Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn triệu tập các anh tài, trong đó có Trương Hán Siêu, để lập mưu đánh giặc. Người ta kể rằng, tại hội nghị Diên Hồng, chính Trương Hán Siêu là người đã dõng dạc đề xuất:

"Nước Đại Việt ta, vốn dĩ giang sơn cẩm tú, núi sông hiểm yếu. Kẻ thù tuy mạnh, nhưng nếu ta dùng kế thiên nhiên, dựa địa lợi Bạch Đằng, thì giặc có trăm vạn quân cũng chẳng thể thoát khỏi lưới trời!"

Nghe vậy, Trần Hưng Đạo gật gù:

"Hán Siêu thật là bậc kỳ tài, lời người như vạch sẵn chiến đồ!"

Thế rồi, Trương Hán Siêu được cử xuống vùng Bạch Đằng, trực tiếp khảo sát sông ngòi. Chính ông cùng các bô lão địa phương bày kế cắm hàng ngàn cọc gỗ vót nhọn, bịt sắt, chôn sâu dưới lòng sông. Mỗi cây cọc như mũi giáo trấn giữ long mạch, chờ giặc lọt lưới.

Trận đại chiến năm ấy, khi quân Nguyên rầm rập tiến qua Bạch Đằng, gặp nước triều rút, hàng ngàn cọc gỗ nổi lên tua tủa. Quân giặc kinh hoàng, thuyền bè bị cọc đâm thủng, lính chết chìm la liệt. Trận ấy, Bạch Đằng đỏ máu, giặc tan tành, xác giặc trôi dạt khắp sông. Trương Hán Siêu cùng tướng quân Trần Khánh Dư, Phạm Ngũ Lão làm nên kỳ tích, khiến giặc phương Bắc kinh sợ, phải rút quân về phương Bắc, dập tắt mộng xâm lăng.

Chiến thắng lẫy lừng ấy không chỉ là công lao của các bậc tướng lĩnh, mà còn khắc ghi dấu ấn của Trương Hán Siêu, người bày mưu sâu sắc.

🌊 Linh hồn nhập sông — Hóa thần giữ nước

Sau chiến thắng, Trương Hán Siêu từ chối mọi vinh hoa, lui về quê nhà, sống giản dị, tiếp tục soạn sách, dạy học, truyền bá lòng yêu nước cho thế hệ sau. Ông thường xuyên chèo thuyền nhỏ xuôi dòng Bạch Đằng, như để tưởng nhớ các chiến binh đã ngã xuống nơi đây.

Một đêm trăng sáng, khi nước sông lặng như gương, Trương Hán Siêu một mình thả thuyền trôi giữa dòng. Ông cất giọng ngâm:

"Giang sơn này, ai người trước đã giữ?
Máu anh hùng, chan với sóng Bạch Đằng!"

Chợt, trong giấc mộng, ông thấy hiện lên những bóng hình mờ ảo — đó là các linh hồn tướng sĩ đã hy sinh trên sông Bạch Đằng. Các hồn ma, thân thể nhuốm máu, hiện về cảm ơn ông, kể lại chuyện họ đã hiến mạng sống để giữ bờ cõi Đại Việt.

Khi tỉnh dậy, cảm xúc dâng trào, Trương Hán Siêu đã chắp bút viết nên kiệt tác "Bạch Đằng giang phú", trong đó ông không chỉ ca ngợi chiến thắng, mà còn khẳng định chủ quyền đất nước, từ thuở Ngô Quyền tới triều Trần.

Dân gian kể rằng, khi ông mất, linh hồn ông không rời khỏi Bạch Đằng, mà nhập vào dòng nước, hóa thành vị thần linh thiêng giữ sông. Từ đó, mỗi khi trời đất động, mưa gió nổi lên ở Bạch Đằng, người ta bảo rằng đó là lúc Thần Trương Hán Siêu đang hiển linh, dẹp trừ yêu tà, giặc nước xâm lấn.

🐉 Những dấu ấn linh thiêng

Từ sau ngày ông hóa thần, dân vùng Quảng Ninh, Hải Phòng đều truyền nhau những câu chuyện kỳ bí. Có người chài lưới kể rằng, vào đêm giông bão, họ thấy một ông lão râu bạc chèo thuyền giữa sóng dữ, tay chỉ xuống lòng sông. Mỗi lần như vậy, thuyền bè của dân đều tránh khỏi nạn đắm chìm.

Khi giặc phương Bắc manh nha xâm lấn, dân địa phương mơ thấy Hán Siêu hiện về, báo mộng cho các tướng quân, nhắc rằng:

"Muốn thắng giặc, phải biết lấy thiên thời, địa lợi, dùng sông Bạch Đằng làm đại địa trận!"

Cũng có lần, vào năm trời hạn lớn, khi dân làng khấn cầu, bỗng nhiên mưa lớn trút xuống, cứu mùa màng. Dân làng tin rằng đó là ơn của Thần Hán Siêu hiển linh.

🏯 Miếu thờ khắp chốn — Danh thần và linh thần

Ngày nay, tại vùng Yên Giang (Quảng Ninh), vẫn còn đền thờ Trương Hán Siêu, nơi dân chúng hằng năm tổ chức lễ tế long trọng. Ở quê nhà Ninh Bình, đền thờ ông nằm bên sông, rợp bóng cổ thụ, hương khói quanh năm.

Các triều đại sau này, từ Lê, Nguyễn đều ban sắc phong ông là Thượng đẳng thần, ghi nhận công lao và linh thiêng. Dân gian có câu:

"Bạch Đằng lừng lẫy anh tài,
Có ông Hán Siêu, giữ trời Nam yên bình."*

Không chỉ là văn thần, sử gia, Trương Hán Siêu còn trở thành biểu tượng của trí tuệ Việt, tinh thần bất khuất và sức mạnh linh thiêng của sông núi.

🌊 Truyền thuyết sống mãi

Cho đến ngày nay, khi du khách xuôi thuyền trên sông Bạch Đằng, nghe kể chuyện cọc gỗ ngầm dưới đáy sông, đều được dân chài nhắc rằng:

"Cọc đó không chỉ của vua Trần, mà là của ông Hán Siêu trấn giữ. Hồn ông còn đó, sông này không giặc nào dám vượt!"

Các học giả thời hiện đại ca ngợi Trương Hán Siêu là "bậc minh triết tiên phong về tư tưởng quốc gia độc lập". Còn với người dân, ông mãi mãi là thần giữ sông, bảo hộ cho bờ cõi Đại Việt.

📜 Ghi chú lịch sử

• Trương Hán Siêu (1274-1354) là nhà văn, chính trị gia, tướng lĩnh nổi tiếng đời Trần.

• Tác phẩm "Bạch Đằng giang phú" của ông được xem là đỉnh cao của văn học yêu nước thế kỷ XIV.

• Dân gian tôn ông là thần linh trấn giữ sông Bạch Đằng, tương tự Đức Thánh Trần.