Jinn trong thần thoại Ả Rập

Jinn (số ít là jinni, tiếng Anh là genie) là loài sinh vật huyền bí rất phổ biến trong thần thoại của người Ả Rập, trong Kinh Quran của đạo Hồi, và sau đó được lưu truyền vào những câu chuyện dân gian Ả Rập như Nghìn Lẻ Một Đêm. Từ câu chuyện "Aladdin và cây đèn thần" mà loài jinn được biết đến ở Việt Nam với tên gọi quen thuộc – Thần Đèn.

1, Jinn trong thần thoại Ả Rập và kinh Quran.

Trước khi Hồi giáo ra đời, jinn là những sinh vật thần thánh có quyền năng điều khiển thiên nhiên, gió bão, là đại diện của tự nhiên hoang dã, nước, lửa, không khí, cây cối, đất đai và sa mạc khô cằn, được tôn thờ bởi các tín đồ khá giống kiểu những vị thần cổ đại.

Jinn trong tiếng Ả Rập có nghĩa là "ẩn giấu khỏi tầm nhìn". Chúng có thể biến đổi hình dạng, xuất hiện dưới dạng những sinh vật hoang dã, hoặc một đám khói lửa, có thể là nam hoặc nữ, giọng nói của chúng là tiếng gió sa mạc, nơi chúng sinh sống và bảo hộ là những đám mây, nước, núi rừng, ốc đảo hay khoảng không trống rỗng giữa hai thế giới.

Trong kinh Quran của đạo Hồi (vai trò ngang với Kinh Thánh của đạo Thiên Chúa), Allah đã tạo ra 3 nhóm sinh vật - jinn từ cơn bão lửa, những thiên thần từ ánh sáng và loài người từ đất sét. Sau khi tạo ra loài người, Allah yêu cầu các thiên thần và jinn cúi đầu trước Adam. Nhưng một trong số các jinn từ chối cúi đầu, hắn tên là Iblis, kẻ có được sự tự do lý trí. Allah trừng phạt hắn, đuổi khỏi Thiên Đường, và hắn trở thành quỷ dữ với tên gọi Sheitan (satan). Sau sự kiện đó, Allah trao nhiệm vụ cho những người truyền tin xuống hạ giới để rao giảng lẽ phải, đạo đức cho con người và cả các jinn, và một trong số họ chính là Mohammed, ông tổ của đạo Hồi.

Jinn xuất hiện khá nhiều trong kinh Quran, tùy cá thể, jinn có thể là Thiện, Ác hoặc Trung Lập – mà trong các câu chuyện chúng có vẻ mang tính ác nhiều hơn. Có câu chuyện về vua Solomon có khả năng nói chuyện với cả động vật và jinn, nên trở thành vị vua của cả loài người và jinn. Bilqis – Nữ hoàng xứ Sheba cũng xuất hiện trong câu chuyện này. Nếu như trong Kinh Thánh, bà ta là một nữ hoàng quyền quý bí ẩn, thì trong kinh Quran, bà ta lại mang nửa dòng máu jinn, tìm cách quyến rũ vua Solomon cho tới khi bị phát hiện có đôi chân lông lá như chân dê.

2, Jinn trong truyện dân gian - phân loại Jinn.

Và rồi loài jinn đi vào những câu chuyện dân gian của người Ả Rập, tiêu biểu có thể thấy trong bộ Nghìn Lẻ Một Đêm. Có nhiều loại jinn với tính chất và mức độ quyền lực khác nhau, bao gồm:

• Marid: loài jinn quyền lực nhất nhưng cũng rất nổi loạn khó lường, chúng có thể ban điều ước, nhưng tất nhiên phải có một chi tiết ràng buộc trong câu chuyện mới có thể ép chúng ban điều ước được (bị nhốt trong đèn, nghi lễ, thách thức, nịnh nọt…). Marid chính là gã thần nhẫn và thần đèn trong truyện "Aladdin và cây đèn thần", và "Người đánh cá và gã quỷ thần".

• Ifrit: loài jinn lửa, cũng rất quyền năng, thường có thiên hướng ác. Trong kinh Quran, vua Solomon đã ra lệnh cho một ifrit cướp ngôi của Hoàng hậu Sheba. Trong Nghìn Lẻ Một Đêm có câu chuyện "Người gác cửa và những cô gái trẻ", có một vị hoàng tử giải cứu nàng công chúa bị một gã ifrit. Họ ngủ với nhau và hoàng tử bị gã ifrit ghen tỵ biến thành khỉ. Công chúa sau đó giải cứu hoàng tử về hình dạng bình thường và đánh nhau với gã ifrit. Hắn biến thành đủ thứ hình dạng, từ động vật tới hoa quả, cho tới khi biến thành tro tàn và chết.

• Ghoul: loài jinn ác, trông giống người, sống ở sa mạc và chuyên lừa người hành hương lạc đường. Sau này từ ghoul được lan tới châu Âu, với nghĩa một loài quỷ sống ở nghĩa địa ăn xác chết. Truyện "Gherib và anh trai Agib" có cảnh chàng hoàng tử đánh bại một gia đình ghouls, bắt chúng làm nô lệ rồi bắt chúng theo đạo Hồi. Trong Harry Potter cũng có một ghoul – là con ma xó mặc đồ ngủ trên gác xép nhà Weasley.

• Shaitan: loài jinn ác nói chung, đôi khi bao gồm cả ghoul và ifrit, tiêu biểu là gã jinn có tên Iblis, kẻ bị thánh Allah trục xuất khỏi thiên đàng và trở thành chúa quỷ.

• Nasnas: là một loại jinn kì cục, chỉ có nửa cái đầu, nửa thân mình, một chân, một tay, và khi di chuyển nó phải nhảy lò cò.

• Si"lat: loài jinn thông minh nhất, có khả năng giả dạng con người từ hình dáng đến giọng nói một cách thần kì. Chúng thường biến thành nữ giới.

• Qareen: giống kiểu tiên đỡ đầu, chúng đồng hành và dẫn dắt mỗi con người từ khi họ sinh ra tới khi chết đi. Nếu dẫn dắt họ vào con đường tội lỗi, chúng sẽ bị đánh đồng với quỷ Shaitan.

• Jann: loài jinn yếu nhất và vô hại, sống ở sa mạc dưới dạng lạc đà hoặc cơn lốc xoáy. Chúng thân thiện với con người và nếu thích một nhóm người lữ hành nào đó, chúng sẽ cho họ tới ốc đảo. Chúng là kẻ thù của bọn ghoul.

• Và có những nguồn khác nhau có thể kể thêm cả nhiều loại jinn khác...

Do câu chuyện "Aladdin và cây đèn thần" mà ta thường quen gọi jinn là Thần Đèn, chứ thực ra nghĩa của từ jinn lớn hơn rất nhiều. Không phải gã jinn nào cũng ban điều ước hay chui ra từ cái đèn.

Jinn trong American Gods thuộc loài ifrit, và ban đầu anh ta mất quyền năng trên đất Mỹ và không có khả năng ban điều ước. Cho tới khi có được niềm tin của Salim, anh ta đã ban cho Salim một cơ hội đổi đời, một cuộc sống mới thông qua nghi thức "cọ xát đèn thần"