Chúa bà Năm Phương

Chúa Bà Ngũ Phương, hay Năm Phương là một vị thánh mẫu có quyền năng trong tín ngưỡng thờ mẫu ở Việt Nam, tương truyền vốn là một vị tiên nữ trên Thiên phủ giáng trần, được sinh ra trong một gia đình họ Vũ tại làng cổ Gia Viên, Hải Phòng ngày nay. Bà tên thật là Vũ Thị Quyến Hoa, sinh ra hình dung tươi tốt, mọi bề đảm đang. Khi Ngô Quyền khởi binh chống lại quân Nam Hán, bà được phong nữ tướng lo việc quân lương. Thắng trận, Ngô Quyền phong tước cho bà là Ngô Vương Vũ quận chúa. Về sau thác hoá, Chúa Bà được giao quyền cai quản năm phương trời đất, bản cảnh bản xứ ngũ phương vậy nên được tôn xưng là Chúa Bà Năm Phương.

Chúa bà là nữ tướng tài giỏi của thời tiên Ngô Vương Thiên Tử. Được đức Ngô Vương tin cậy trao quyền cho quận chúa cai quản toàn bộ kho quân lương, quân nhu tại bản doanh (trang Gia Viên) thuộc làng Cấm, nay là phường Gia Viên, phố Cấm.

Hàng vạn binh mã thủy bộ, quân sỹ, thuyền, ngựa, voi... do bàn tay Chúa Bà lo toan đầy đủ. Khẩu hiệu của bà là: "Thực túc binh cường", ăn no đánh thắng.

Với sự chỉ huy tài ba của đức Ngô Vương Thiên Tử, cùng sự chuẩn bị chu đáo về tương thảo, với lòng quyết tâm chiến đấu cao, quan sỹ thời đó đã làm nên chiến thắng Bạch Đằng Giang lịch sử, dẹp tan quân Nam Hán, phò vua giúp nước, xây dựng nền độc lập tự chủ cho nước nhà.

Do công lao to lớn, Chúa Bà được nhà vua ban sắc phong: "Hộ quốc trang huy - Thượng đẳng tôn thần". Nhân dân khắp nơi lập đền thờ vua Ngô Vương và thờ Chúa Bà ở Quận Ngô Quyền có Chùa Linh Quang, đình Gia Viên, đền Tiên Nga và nhiều nơi hương khói phụng sự Chúa Bà (ghi theo thần phả năm 2000).

Những thần tích về sự hiển linh của Chúa Bà vẫn còn vang vọng khắp các giai thoại dân gian. Tương truyền, trước trận đại thuỷ chiến lẫy lừng trên sông Bạch Đằng, Đức thánh Trần Hưng Đạo đã tới đền thắp nhang và được Bà phù hộ cho đánh tan quân địch.

Chúa Bà dạo chơi khắp chốn, thời Pháp thuộc cứ đúng vào lúc canh ba giờ Tí, Chúa hoá thân thành người mĩ nữ gọi xe rong chơi, đi về đến "Cây đa 13 gốc" ở Hải Phòng thì trả tiền cho phu xe rồi biến mất, mở ra thì toàn là tiền âm phủ. Biết linh thiêng, người dân dựng đền cho Bà ngay tại Cây đa 13 gốc, dâng mã hình chiếc xe kéo có người phu xe.

Chúa Bà cũng thẳng tay trừng trị kẻ nào còn ngang ngược, hành cho chân tay tê liệt, nằm mơ toàn thấy ma quỷ. Cũng thời Pháp thuộc có một me Tây bị Chúa hành cho chấy rận, khắp người ngứa ngáy không yên, phải đến kêu xin, sám hối cửa Chúa mới được khỏi. Tạ ơn Chúa Bà, me Tây đó đã lập miếu thờ rất trang nghiêm, quanh năm lễ lạt cẩn thận.

Chúa Bà Năm Phương rất linh thiêng, ngự về thường mặc áo trắng làm lễ khai cuông rồi cầm tiền tung lên trên ban công đồng trong bản đền bản điện để khai quang chứng đền, chứng điện, chứng đàn, chứng phủ, có nơi múa quạt hoặc múa mồi.

"...Cứ đúng vào canh ba giờ Tí
Hiện ra người mĩ nữ cung nương
Quả nón dâu áo trắng hài cườm
Dạo chơi khắp hết năm phương lại về..."