Bà áo the

Vào những năm tháng đầu tiên lập quốc của người Lạc Việt, dân tình đâu đâu cũng có cuộc sống yên vui, làm ăn thịnh vượng bình yên. Nhưng niềm vui chưa được bao lâu thì giặc phương Bắc ồ ạt kéo quân tới quấy phá bờ cõi, tàn sát dân lành.

Ngày ấy tại một làng chài ven biển, gọi là làng Thượng có một cô gái đẹp. Sắc đẹp của cô đã khiến cho nhiều chàng trai quanh đấy đêm tưởng ngày mơ, nhưng cô gái vẫn chưa để một chàng trai nào lọt mắt. Cô tuy là phận gái nhưng lại có tài võ kiếm và chí khí dũng mãnh không thua gì nam nhi nên được bà con mến phục. Trước những hành động ngang ngược của bọn ngoại xâm, cô gái rất căm giận, này đêm nung nấu cách trả hờn.

Một đêm cô nằm mơ được gặp một vị thần ban cho cô một chiếc áo the rồi biến mất. Cô giật mình tỉnh dậy thì lạ thay, một chiếc áo the rõ ràng đang vắt trên tay mình. Cô giơ ra và thong thả mặc thử, thì cái áo vừa khít như chính tay cô đo, may lấy. Nhưng còn có điều kỳ lạ khiến cô ngạc nhiên bội phần nữa là khi cô cởi áo ra thì trên người cô lại hiện ra một chiếc áo khác, cũng đẹp, cũng vừa y hệt chiếc áo ban đầu. Cô cứ cởi hết chiếc áo này đến chiếc áo khác, cho mãi tới khi xếp được cả một đống áo to như đống rơm mà chiếc áo trên mình cô vẫn giữ nguyên sự mầu nhiệm ban đầu. Mừng rỡ, cô nghĩ chắc là thần đã giúp cho mình thực hiện ước mơ đánh giặc, cứu nước nên từ đó cô bí mật rủ thêm nhiều chị em các làng xa xóm gần và tập hợp được một đội quân để phất cờ khởi nghĩa. Mỗi một nữ nghĩa binh đều tự sắm sửa khí giời cho mình nhưng riêng  quần áo thì cô phân phát cho mỗi người một chiếc. Những người mặc áo the mới  phát tự nhiên cảm thấy mình lớn hẳn lên và sức khỏe cũng tăng gấp bội. Tin lạ đó ngày càng được đồn xa, càng ngày chị em đi theo cờ khởi nghĩa càng đông  và đoàn quân đã nhiều lần đánh cho quân giặc tan tác.

Nhưng rồi trong một lần giáp chiến, không may cô bị quân thù bắt được. Biết cô có chiếc áo thần, chúng đòi cô cởi cho xem. Cô lẳng lặng cởi ra hàng đống áo. Thấy chiếc áo nào cũng đẹp, cũng mới, nổi lòng tham và cũng để thỏa chí tò mò, bọn giặc tranh nhau cướp lấy và mặc thử. Nhưng kỳ lạ thay, đứa nào đã khoác áo vào người thì lập tức chiếc áo biến thành những túi vải chắc chắn nhốt chặt lấy chúng vào trong. Lũ giặc giãy giụa kêu khóc như ri trong túi,  nhưng không tài nào ra được vì miệng túi đã tự thắt lại. Bấy giờ cô gái mới nổi hiệu báo cho dân làng và nghĩa binh của mình. Cả đoàn người rùng rùng kéo đến vác những chiếc túi ấy ném hết xuống biển. Đất nước thanh bình, cô gái trở về làm ăn với nhân dân, đến khi mất, được nhân dân nhớ ơn lập đền, tạc tượng thờ.  Người ta gọi đó là Bà áo the, ngôi đền cũng gọi là đền Bà áo the, hiện còn ở huyện Kim Thanh, tỉnh Hà Nam Ninh.