Truyện kể về một vị nữ thần xinh đẹp nhưng tính khí hay hờn dỗi, được Ngọc Hoàng phái xuống trần để nuôi sống con người sau nạn lụt kinh hoàng. Khi lòng người không còn biết trân trọng ơn trên, nữ thần đã giận dữ và khiến lúa không còn tự về nhà hay tự biến thành cơm nữa. Từ đó sinh ra các tập tục như cúng hồn lúa, cơm mới, và những ngày hội rước bông lúa đầy màu sắc khắp các vùng quê Việt Nam.
Truyện cổ tích Vũ trụ thủa sơ khai giải thích nguồn gốc, xuất xứ của vạn vật trên đời, từ vũ trụ đến con người được sinh ra, sự xuất hiện của các tài nguyên thiên nhiến.
Nếu bạn đi qua cánh đồng lúa mạch sau cơn bão bạn sẽ thấy lúa đen như thể là bị cháy. Tôi sẽ kể cho bạn nguyên nhân lúa bị đen, qua câu chuyện một chú chim sẻ, chú ta đã nghe từ lời kể của một ông liễu già mọc ở gần cánh đồng ngô và lúa mạch.
Xưa có một gia đình rất đông con, đông đến nỗi bố mẹ không nhớ hết được tên từng đứa. Người chồng tên Đang, người vợ tên Phang. Tuy đông con như thế, nhưng hai vợ chồng nhờ phát được nhiều nương và vỡ được nhiều ruộng, nên đời sống không đến nỗi túng thiếu.
Mỗi năm, ở Trùng Khánh (Cao Bằng), khi cây lúa trên nương trên lũng bắt đầu trổ bông, kết hạt thì cũng là lúc đồng bào người Tày thưởng nô nức tổ chức cho ngày tết đón lúa mới, những đứa trẻ thì nô nức kéo nhau lên rừng làm những chiếc kèn "ồ lô" thổi những giai điệu tươi vui. Lễ hội thường tổ chức vào ngày thìn trong tháng. Những người già trong bản kể rằng:
